Einu sinni var kona sem komin var af léttasta skeiði og hún var haldin fullkomnunaráráttu. Það var henni stundum dálítið erfitt þar sem hún var bæði gigtveik og orðin nokkuð þreytt og stundum kvíðin. Hún hafði þó áráttu fyrir því að eiga að vinna að þúsund og einu verkefni á sama tíma, gera þau öll fullkomlega vel þannig að enginn gæti nú sett út á framkvæmdina.  Allt varð að vera í fullkomnu lagi, úti og inni, bíllinn hennar og húsið, landið og miðin.

 Hún hafði erft frá formæðrum sínum vilja til að taka ábyrgð á mörgu og byrðin var henni stundum þung. Þó hafði nú enginn lagt byrðina á herðar henni, hún hafði kosið sitt hlutskipti sjálf.  Fullkomna konan (með gigtina) var samt ekkert að hugleiða hvaðan byrðin væri komin, hún bara var þarna og ekkert annað í stöðunni en að halda áfram að vera fullkomin. Enda var hún svo ansi dugleg, allavega áður en hún varð svona þreytt og gigtveik, hún gat haldið húsinu hreinu, tekið slátur, soðið sultur, unnið, stýrt og stjórnað og tekið gráður í háskóla. „Til hvers að gera hlutina ef það á að kasta til þeirra höndunum” átti hún það til að hugsa og í hennar huga voru bara til tvær útgáfur, fullkomið eða ekki fullkomið. Og það sem var ekki fullkomið var ekki verðugt neinnar athygli og ekki þess virði að það væri gert.

Góðviðrisdagar að hausti voru stundum ákaflega erfiðir því að eins og allir vita þarf að nota góð veður. Sérstaklega á haustin. Þá þarf að ganga frá í garðinum, þvo gluggana að utan, slá garðinn, klára að taka upp kartöflur, þrífa bílinn, fara í berjamó, skipta út sumarblómunum fyrir haustlyng, sjóða sultur og saft og nota svo útsölurnar til að byrja á jólagjafainnkaupunum, svona ásamt öðru smálegu. Ég ætla nú ekki einu sinni að segja ykkur frá jólamánuðinum, þá fyrst átti nú allt að vera fullkomið. Reyndar var því nú þannig farið að því fleira sem var fullkomið hjá konunni því fleira stakk fram höfðinu og heimtaði ámóta fullkomnun, en það er nú önnur saga og lengri.  

Þegar fullkomna konan (en þó gigtveika) var þreytt þá var hún líka fremur óánægð með sig sem kom fram í því að henni fannst mikilvægara en nokkru sinni að hafa allt fullkomið. Því þreif hún og pússaði mun meira en venjulega og varð því að sjálfsögðu mun þreyttari fyrir vikið. Það var konunni erfitt að verða þreytt.

Maðurinn fullkomnu konunnar skildi voðalega lítið í þessu, hann hélt að það ætti að njóta góðviðrisdagana en ekki að nota þá. Hann var hinsvegar góður og vænn maður og vissi að hann átti að vera glaður með að eiga svona duglega konu en stundum fannst honum að hún væri að mæðast í aðeins of mörgu. Hann var bara fyrir löngu búinn að læra að láta kyrrt liggja, hún tók því ekki alltaf mjög vel ef hann lét að því liggja að hún gæti kannski gert aðeins minna.

Svo kom að því að fullkomna (en þó gigtveika) konan) varð alltof þreytt til að halda áfram að vera svona fullkomin. Hún reyndi aftur og aftur að byrja á öllum verkefnunum sínum en allt kom fyrir ekki. Hún hreinlega gleymdi hvað hún hafði ætlað að gera, komst ekki nema stutt inn í verkefnahrúguna þá fór allt í þrot. Þetta var hið versta ástand, fullkomna konan hágrét yfir eigin ófullkomleika og vissi ekkert í hvorn fótinn hún átti nú að stíga. Eiginmaðurinn reyndi allt til að hjálpa fullkomnu (nú ófullkomnu) konunni en það var erfitt. Honum hafði jú alltaf fundist hún fullkomin og honum fannst það líka núna en því gat hún ekki trúað.

Einn dag þegar konan var búin að liggja lengi og gráta fullkomna lífið sitt ákvað hún að nenna þessu ekki lengur. Hún fór á fætur, setti annan fótinn fram fyrir hinn á mjög svo ófullkominn hátt vegna gigtarinnar en uppgötvaði sér til mikillar gleði að hún gat samt gengið. Ekki kannski hlaupið en hún gat gengið og það dugði.  Svo leið dagurinn og konan gerði ýmislegt ófullkomið en mest gerði hún ekkert og það var best af öllu.  Þá fyrst gat hún farið að skapa og hugsa skemmtilegar hugsanir.

Maðurinn hennar kom heim úr vinnunni og gladdist ákaflega yfir því hversu konan var ófullkomin og elskaði hana meira en nokkru sinni fyrr.

Konan er nú vissulega ófullkomin en miklu léttari á sér en áður því að byrðin þunga er farin og það munaði nú sannarlega um minna. Góðviðrisdagar að hausti snúast nú oftar um ísbíltúra og sjaldnar um tiltekt og bara þegar orkan og gleðin eru til staðar. Slíkra daga er notið og stundum eru þeir notaðir.  Nú er ófullkomna konan miklu glaðari en hún var áður, sulturnar hennar eru keyptar í búð og hún er mikið til hætt að stýra og stjórna.

Hún hefur skilið að hún sjálf var aldrei og átti aldrei að vera fullkomin og það var óþarfi að reyna að fela það með fullkomnum verkum.  Ekkert er fullkomið í veröldinni og meira að segja náttúran sjálf gerir mistök.  Nú er konan þakklát fyrir ófullkomleikann og gerir sitt ítrasta til að gleyma ekki því sem hún hefur lært.

Á tímum þar sem endalaus og (oft innistæðulaus) jákvæðni er dyggð þá deili ég með ykkur hugsunum sem komu upp um það að liggja lengi á sjúkrahúsi, gjössovel (tek það fram að ég er heima núna í bataferli):

Það er fátt einmanalegra en að liggja á sjúkrahúsi
Að liggja í rúmi sem er ekki þitt, á dýnu sem hefur ekki lagað sig að líkama þínum heldur er sérstaklega framleidd til að laga sig ekki að neinum einum.
Í rúmi og á dýnu og með sæng og kodda sem ekki þekkja þína vöðva, þína hryggjarliði, þína drauma og þinn veruleika. Í hvítu líni sem er merkt spítalanum, (eins og þér dytti í hug að ræna þér gatslitnum sjúkrahússængurverum. )

Starfsfólk sem er þér vænt og vill þér eflaust vel en stéttaskiptingin er skýr,- þau eru starfsmenn, þú ert sjúklingur. Þau eru hraust og ilma vel, nýkomin úr sturtunni, hress og dugleg og það sem meira er,- þau geta farið inn á vaktina og rætt um þig, haft á þér álit og skoðanir algjörlega án þinnar þáttöku. Þú liggur bara í hvítu ljótu nærfötunum í ókunna rúminu, þú með þínar slöngur og dren,- það er ekki góð lykt af þér og þú getur ekki skrifað þína eigin sjúkraskýrslu. Það gera aðrir.
Starfsmaður sem pirrast nett yfir bjölluhringinum að nóttu þegar þú þarft að pissa einum of oft, – lætur pirringinn smita yfir í sjúkraskýrsluna og þar má nú lesa að þú nennir ekki alveg að gera sjálfur,- að þú sért ekki að leggja nógu mikið á þig?
Þegar allt sem þú þráir er að komast út og heim og verða aftur manneskja en ekki bara skrokkur í hnausþykkum bómullarnærfötum með óklipptar táneglur. Þú bara getur ekki betur.

Læknirinn sem kemur og stendur brosandi við rúmstokkinn, fullur af bjartsýni og faglegum ákafa,- honum er varla hægt að segja hvernig þér líður. Það myndi kannski rýra traustið og álitið á þér sem sjúklingi ef þú segðir honum að þú sért bæði hrædd og einmana.
Þú ætlaðir ekkert að lenda þarna, þú ætlaðir ekki að gráta, þú ætlaðir ekki að upplifa allan þennan sársauka og óttast að deyja.

Næturnar þegar þú iðar af sársauka sem ekkert linar og ef þú nærð að sofna dreymir þig að þú sért að kafna,- eða drukkna. Morfínlyfin hafa þau áhrif í þínu tilfelli. Langar, langar nætur með heimþrá og tíma sem líður óendanlega hægt.

En svo er hjúkrunarfræðingurinn sem sér þig gráta og býðst til að þvo á þér hárið í rúminu og gerir það af þvílíkri natni og elskusemi að sálin nærist ekki síður en hárið. Og sú sem situr á rúmstokknum og hlustar á söguna þína,- og sú sem heldur í höndina þína með hanskaklæddri sinni á meðan þú ert svæfð enn einu sinni,- og segir þér að hugsa fallegar hugsanir inn í svæfinguna. Og svo er læknirinn sem sem veit hvernig þér líður og finnst það eftir allt saman bæði eðlilegt og sjálfsagt að þú sért hrædd og döpur.
Þetta fólk og margir fleiri létta þér sannarlega þessa skrýtnu daga sem voru sannarlega ekki á planinu þínu.

Vinir og vandamenn gera auðvitað sitt, senda kveðjur, rafræna kossa, hjörtu og batakveðjur sem gleðja, húrra fyrir Internetinu. Ekki er víst fyrir að án þess hefðu allir sest niður og skrifað mér bréf eða haft fyrir því að koma í heimsókn, – og þú skrollar og skrollar,- þumalfingur í stanslausri æfingu. Verra er að geta litlu svarað, orkan leyfir ekki meira en að senda hjarta til baka. Það litla hjarta er fullt af þakklæti.

Meira að segja þínir nánustu sem koma daglega eru ekki innvígðir,- þeir eru gestir og maður kvartar ekki og kveinar þegar gestir koma í heimsókn. Hvernig í ósköpunum ættu þeira að skilja það sem þinn kollur berst við af hugsunum á dögum sem ætla aldrei að líða. Þannig á það líka að vera, þú ert lasin og þitt er að takast á við lífið þitt. Það þýðir þó ekki að mikilvægi þessa einstaka og takmarkalausa stuðnings sé minna,- það er meira en mikið.

Þú átt að vera læknavísindunum og heilbrigðiskerfinu þakklát, það er alls ekki víst að þú hefðir fengið líkn og lækningu í öðrum heimshlutum. Og þú ert þakklát, reynir að sýna það, stundum tekst það en stundum verðurðu bara tárvot frekjudós,- af því að sálin er lítil og aum. Stjórnin var tekin af þér og þú ert að reyna að hafa stjórn á því litla sem þú getur.

Þú lærir og lærir, miklu meira en þú vildir en það er samt dýrmætur lærdómur.

Afmælisbær dagsins á sér bæði bakhlið og framhlið eins og flestir þéttbýlisstaðir veraldarinnar. Þetta gildir bæði um mannvirki, gróður og mannlíf eins og gefur að skilja en framhlið Akureyrar er sannarlega falleg, -gróðursæl, umkringd fallegum fjallahring . Hún býr við veðursæld blessunin og oftast friðsæld líka og þó stundum sé þráttað þá berast íbúarnir allavega ekki á banaspjótum. Það þykir mun betri tómstundaiðja að þvo bílinn sinn eða slá lóðina en að vera með vesen.

Mér þykir undurvænt um Akureyrina mína jafnvel þótt bakhliðin hennar sé ekki alveg jafn fögur og framhiðin. Hún er svolítið svona snobbuð maddama Akureyri á köflum enda borðaði hún danskar napóleonskökur á uppvaxtarárunum og hýsti garðveislur með fínu fólki. Hún á alvöru lystigarð og leikhús jafnvel þótt KEA, Amaró og SÍS heyri nú sögunni til.

Í mínum huga táknar Akureyrin eitthvað sem er stærra en ég,- framvindu tilverunnar. Hér bjó fólkið mitt löngu fyrir minn dag og hér verður áfram lifað og starfað. Hér eru göturnar sem langafi og langamma gengu og það gefur einhvern vegin öryggi og ró í sinnið að Vaðlaheiðin skuli enn brosa við okkur yfir Pollinn, hvernig sem veröldin veltist.

Við skulum allavega fara vel með hina bústnu maddömu, fegra hana eftir föngum en ganga ekki fram af henni með offorsi í breytingum. Gamlar maddömur þurfa umþóttunartíma.

Til hamingju fóstra mín, mun halda áfram að mæta í afmælisboðin þín.

Já lífið krakkar mínir,- lífið! Enn á ný erum við minnt á það hversu litla stjórn maðurinn hefur á náttúrunni, eða þá í besta falli, hverslags óstjórn það er sem við reynum að viðhafa. Enn og aftur minnir allt okkur á það að við þurfum að lifa með lífinu en við stjórnum því ekki. Jörðin skelfur, veður verða válynd og veiran okkar stóri vágestur snýr aftur magnaðri en fyrr. Fréttatíminn er aftur kominn með myndskreytingar af risastórri ljótri veiru og sama parið gengur endalaust inn í Leifsstöð með grímurnar fyrir andlitinu. Við reynum enn að skella skuldinni hvort á annað en enginn vill missa spón úr sínum eigin aski, meira að segja íþróttir eru farnar að snúast að svo miklu leyti um fjárhagslega hagsmuni að forsvarsmenn þeirra taka fullan þátt í þessum dansi í kringum gullkálfinn.

Við vissum vel og okkur var margoft sagt það að lífið með faraldrinum yrði langhlaup, við fengum ágætis sumarfrí og gátum látið um stund sem veiran væri orðin minningin ein en það gengur ekki mikið lengur. Sumarfríinu er að ljúka.

Nú þarf að setja upp grímurnar, sleppa tökunum og fórna ýmsu því sem við áður töldum sjálfsagt, svona eins og það að geta hópast saman,- hópverur sem við erum. Hörfa aftur inn á við og treysta á þá sem þurfa að standa í eldlínunni, láta skynsemi og samhyggð ráða fremur en skammtímagróða. Hlýða öðlingnum honum Víði sem er orðinn nokkurs konar samnefnari skynsemi og vísinda.

Óvissu um framtíð, heilsu og afkomu fylgir kvíði og kvíðinn er ekkert sérstaklega góður félagi. Hann fer meira að segja að verða fylginautur barnanna okkar og það er auðvitað það versta. Það er mörgu að kvíða og mörg vandamálin sem ráða þarf fram úr.

Ég ætlaði hinsvegar ekki að predika neitt,- stundum reyndar verður það svona eins og ósjálfrátt því ég er jú eins og við flest, nokkuð viss um að mín viðbrögð og mínar tilfinningar séu rökréttar. Sorrý bara, skal reyna að gera betur. Predikun lokið, allavega í bili.

Ég ætlaði hinsvegar aðeins að koma inn á það sem koma skal og segja ykkur hvernig mér líður gagnvart því. Ég viðurkenni vel að ég er kannski ekki sú sem þjáist mest fyrir að draga mig í hlé, verandi félagskvíðin kona en mér finnst vond tilhugsun að bakka aftur. Mig langar að geta boðið mínu fólki í mat og mig langar að hitta þá sem mér þykir vænt um, langar að vita hvenær ég hugsanlega get hitt barnabarnið mitt í Ameríku, hvenær ég get farið aftur á tónleika og svo má lengi telja.

Það er svo skrýtið að þegar ég byrja að skrifa um þessa veirutíma, þá finnst mér að ég geti talið upp endalaust slæma hluti, ég megi ekki sleppa neinu því allir séu að þjást fyrir ástandið. En kannski liggur kvíðinn einmitt þar og eftirfarandi er mikilvægt að muna: Ég ber ekki ábyrgð á vanlíðan allra og ég má skapa mér góða daga jafnvel þótt öðrum líði illa. Samhyggð er ekki það að upplifa kvíða og sorgir allra annarra á eigin skinni. Samhyggð er að geta sett sig í spor annarra og skilið hvernig þeim líður en ekki að taka tilfinningar þeirra og gera þær að sínum.

Að því sögðu viðurkenni ég bara að ég get séð fram á góða daga þrátt fyrir allt. Ég bý við vanheilsu og stunda ekki fasta vinnu þannig að ég get unnið mín verkefni eftir sem áður að heiman að hluta til. Ég get sinnt heilsunni minni heima, gengið úti og hugsað um veröldina mína sem skreppur saman og verður lítil og viðráðanleg en samt með óþrjótandi verkefnum. Þar eru ólesnar bækur og óbakað brauð, ómálaðir veggir og ósögð orð. Þar er tölvusamband sem ég þakka fyrir dag hvern. Ég get talað við fólkið mitt, lesið og sungið með barnabarninu í annarri heimsálfu, skrifað bréf og unnið að allskonar verkefnum. Unnið ljósmyndir, farið í bankann minn, talað við lækninn í Reykjavík, horft á bíómyndir, kannað lönd og heima. Ég eignast vini í gegnum netið og held sambandi við gömlu vinina. Fólk deilir meiru á netinu nú en áður, segir frá hugsunum og tilfinningum, deilir upplifunum af veikindum og sorgum. Við það færumst við nær því að skilja hvort annað og þannig verður til samhyggð.

Kannski (og nei ég hætti aldrei að vona það) lærum við meira um mennsku og samhyggð í mátulegri fjarlægð og kannski getum við verið betri hvort við annað þegar samskiptin færast í eðlilegt horf aftur. Við verðum jafnvel búin að læra að draga úr lífsgæðakapphlaupinu og farin að kunna að meta að manneskjan er bara lítið brot af lífskeðjunni, hvorki höfundur eða stjórnandi náttúrunnar.

En nú er ég líklega aftur farin að predika. Förum inn í haustið og faraldurinn af varkárni og ábyrgð en gleymum ekki að það má alveg vera gaman. Það meira að segja á að vera gaman.

Góðar stundir.

Ég hef verið upptekin nú í sumarhretinu að hreinsa til í fataskápnum mínum og komist að því að það er býsna margt líkt með fötum og gömlum minningum. Á sama hátt og það er erfitt að koma sér að verki með að byrja að vinna sig í gegnum skúffur og hillur, getur verið ótrúlega erfitt að fara yfir gamlar minningar og hreinsa til í tilfinningunum sem þeim fylgja. Því alveg eins og föt sem maður setur innst í fataskápinn, sitja minningar um kyrrt í undirvitundinni, þangað til að maður opnar upp á gátt, hleypir birtunni og skoðar það sem fyrir er.

Það sem er efst í hillum og skúffum er jú það sem oftast er notað, er nýlegt, ferskt og spennandi og gaman að spóka sig í slíkum flíkum. Sumt lendir reyndar aftast þótt það sé nýlegt en það eru flíkurnar sem maður hafði ekki fyrir því að máta almennilega eða lét freistast þótt þær pössuðu ekki alveg og væru ekki þægilegar.

Það er líka það sem maður gerir við önnur vonbrigði lífsins, maður lokar þau í hugarfylgsnunum og oft dugar það í ákveðinn tíma,- erfiðleikarnir gleymast, minningar dofna og fyrnast. Þær minna á sig af og til eins og óljós verkur en það er of sársaukafullt að skoða þær. Og alveg eins og með flíkurnar þá er oft um að ræða minningar um fólk og tilveru sem passaði okkur aldrei og voru sannarlega ekki þægilegar.

En hver vill sitja uppi með fataskáp fullan af gömlum rykugum flíkum sem engum passa? Sem fara að lykta af innilokun og menga þannig það sem gott er í skápnum. Það sem við viljum nota daglega, er vandað og okkur líður vel með.

Nei út með draslið, það er hægt að gefa föt í Rauða krossinn eða Hertex, eitthvað sem ekki er hægt að gera með minningar, -kannski sem betur fer. En það er hægt að taka upp minningar eins og gamla kápu og skó, skoða og rifja upp hvað það var sem olli því að þær pössuðu ekki og láta þær svo hverfa með öðru rusli.

Við erum nefnilega ekki dæmd til að sitja uppi með slæmar minningar. Stundum rifjast upp að hlutirnir voru alls ekki eins slæmir og okkur minnti og við getum endurskoðað tilfinningar sem þeim tengjast. Við getum fyrirgefið okkur sjálfum og öðrum og mildað þannig gömul sárindi og við getum jafnvel skilað skömminni til þeirra sem hafa unnið okkur mein og þannig hætt að sitja uppi með skammartilfinninguna í eigin barmi.

Forsendan er samt sú að fara í það erfiða og oft leiðinlega verkefni að skoða sjálfan sig á sama hátt og við skoðum í fataskápinn. Ekki fresta því of lengi, manni líður svo miklu betur þegar það er búið.

Við eigum skilið það sem gott er, föt sem okkur líður vel með, eru framleidd á sjálfbæran máta, fara okkur vel, eru þægileg og kosta ekki of mikið.

Við eigum líka skilið að okkur líði vel í sálinni, að við þekkjum tilfinningar okkar og minningarnar sem þær tengjast, könnumst við þær og náum sátt við okkur sjálf og tilveruna.

Góða og gleðilega tiltekt.

Tímarnir sem við lifum núna eru eins og að lifa skáldsögu eða kvikmynd og víst er að höfundar hafa margoft sett upp landslagið sem heimurinn allur upplifir núna. Veirufaraldur svo hastarlegan að allt mannlíf er sett úr skorðum um lengri eða skemmri tíma. Sérhver einasti jarðarbúi upplifir ógnina á sinn hátt og það rennur upp fyrir okkur flestum að nú erum við öll á sama báti, jafnvel þótt stjórnvöld reyni að ýta undir þjóðernishyggju.

Það er samt gott að búa með lítilli þjóð núna. Þjóð sem hefur svo lengi verið einangruð í hafinu að henni er eðlislægt að hafa nægt rými fyrir hvern og einn, þjóð sem er svo fámenn að sérhver einstaklingur skiptir máli. Þjóð sem kann að rísa upp gegn kúgurum og valdastétt og hefur gert það áður.

Við höfum eins og heimurinn tekið þátt í kapphlaupinu á þessari öld, ferðalög á milli heimsálfa eru sjálfsögð, neyslan gengdarlaus og virðing fyrir jörðinni sem elur okkur er hverfandi. Mannkynið hefur ítrekað fengið viðvaranir um að hægja á, hægja á lífsmynstri, kröfum, neyslu, ferðalögum og stríðsrekstri.

Dæmin um hamfarahlýnun, skógarelda, endaskipti á árstíðum,- og nú veirufaraldur sem ljóst er að tekur af okkur ráð og völd. Við erum tilneydd til að hægja á.

Sjálf veiktist ég hastarlega í febrúarbyrjun af kvilla sem ekkert hafði með veirur að gera heldur voru eftirköst og aukaverkanir eftir gallblöðrutöku. Ég var á Landspítala eftir aðgerð í lok febrúar og þá var þjóðin að byrja að átta sig á nýjum veruleika þegar veiran fór að stinga sér niður og smitaðir streymdu heim frá norður Ítalíu og Austurríki. Þrátt fyrir að hafa verið mikið veik í margar vikur, óttaðist ég samgang við aðra á spítalanum, hafði minn eigin sprittbrúsa á náttborðinu mínu og hélt eins mikilli fjarlægð og mér var unnt.

Ég komst á Sjúkrahúsið á Akureyri með sjúkraflugi daginn fyrir heimsóknarbann á Landspítalanum og fékk að útskrifast heim í leyfi daginn sem slíkt bann tók gildi hér. Ég hef aldrei verið eins fegin á ævinni að komast heim til Akureyrar og hef ég þó oft verið afar glöð vegna þess.Það góða fólk sem sá til þess að ég komst alla, hjúkraði, læknaði og hlúði að mér, fær ævinlangar blessunaróskir.

Þessi tími átti reyndar að vera uppskerutími, bókarkornið sem ég hafði unnið að í heilt ár, var gefið út í byrjun mars og ljósmynda og ljóðasýning var opnuð að mér fjarstaddri í marsbyrjun. Mér var reyndar sama,- ég var svo fegin að vera á lífi og fá að vera heima. Veikindin voru óvænt þótt ég hefði fundið lengi fyrir aðdraganda þeirra og mig grunaði ekki að svona gæti farið.

Og nú er ég á sama stað og allir hinir, nema hvað orka og úthald eiga langt eftir og ég þarf að bíða eftir síðustu aðgerðinni minni. Ég get orðið sett í þvottavél, farið sjálf í sturtu og þurrkað af og það eru lífsgæði. Ég get farið í stuttan göngutúr á góðum dögum og ég hef nægan tíma til að hugsa um framtíðina og gera mitt til að varpa af mér fortíðinni.

Þannig ætla ég að líta á þessa tíma sem endurfæðingu. Fæðingu nýrra tíma, nýrra hugsana, nýrra tækifæra. Ef ég hef þann styrk sem þarf til að komast í gegnum aðdraganda endurfæðingarinnar, þá vil ég vera í liðinu sem styður nýja hugsun, sjálfbærni og vonandi betri heim fyrir börnin okkar og barnabörnin.

Kannski eru þetta útópísk markmið en þó ekkert óraunverulegri en það sem setti þau af stað. Ég hef ennþá trú á því að mannkynið geti lært og breyst en hver og einn getur ekki meira en að setja sér eigin markmið og fagna vorinu og því að betri tímar munu koma.

Mér hefur, eins og svo mörgum öðrum alltaf fundist gott að vera úti í náttúrunni, ganga, horfa, hlusta og skynja. Ég er hinsvegar ekkert sérlega dugleg við að ganga á fjöll, það hentar mér ekki sérlega vel að hlaupa og mín útivera var aldrei neitt sérlega mikið „keppnis”. Ég var því ekki alveg að upplifa að mínar léttu göngur og mín náttúruskoðun væri nein sérstök heilsubót, en eyddi hinsvegar mörgum árum í að leita að hinni „réttu” líkamsrækt í hinum ýmsu líkamsræktarstöðvum. Það er fátt sem ég ekki hef prófað en fæst hefur mér þótt skemmtilegt nema þá helst að dansa. En ég var dugleg við að styrkja líkamsræktarstöðvar með því að kaupa af þeim áskriftarkort sem ekki voru notuð nema í örfá skipti.

Árið 2016 var sérkennilegt ár í mínu lífi þar sem ég veiktist illa af sjúklegri streitu, kulnun og örmögnun en það var líka árið sem við hjónin eignuðumst hund og ég fór að hreyfa mig úti með hundinum hvern einasta dag burtséð frá veðri, vindum, skapi, dagsformi eða neinu því öðru sem oft hafði komið í veg fyrir markvissa útiveru. Ég get auðvitað ekki sagt að útiveran hafi læknað mig af mínum veikindum en ekki get ég ímyndað mér hvernig líðan mín, líkamlegt og andlegt ástand væri hefði hennar ekki notið við. Í dag á ég kraftgalla, allskonar mannbrodda, skíðagleraugu, sólgleraugu, gönguskó….allt sem þarf til að þurfa sem sjaldnast að sleppa því að fara út að ganga.

Ég fór því að lesa mér til, kynna mér rannsóknir og skoða niðurstöður því að þótt okkur þyki kannski ekkert eðlilegra en að það sé hollt að vera úti og hreyfa sig þá vildi ég kafa dýpra og kanna t.d. áhrif á streituhormón og sjá hvað vísindin hefðu fram að færa varðandi náttúruna og áhrif hennar á streitu.

Í stuttu máli þá styðja rannsóknir sannarlega það að útivera og t.d. göngur í náttúrunni eða á grænum svæðum, getur mildað áhrif álags og streitu á líf okkar. Ekki einungis að slík svæði hvetji til líkamsræktar og félagslegrar virkni sem út af fyrir sig virkar vel gegn streituáhrifum heldur hefur útivistin ein og sér slakandi áhrif.

Jafnvel stutt heimsókn í almenningsgarð eða á grænt svæði innan borgarmarka dugar til að lækka cortisol í munnvatni en cortisol er hormón sem hækkar í streituástandi. Þessi áhrif eru óháð því hvernig og hvort fólk er að stunda líkamsrækt eða nútvitund í útiverunni. Hvers vegna skyldi þetta vera?

Ósnortin náttúruleg svæði virka mjög vel fyrir marga og einvera í náttúrunni er oft notuð til að sækja sér hugarró og íhugun. Frumbyggjar Norður Ameríku eiga sér hefð sem byggist á einveru, ferð í óbyggðir í nokkra daga þar sem samskiptin eru eingöngu við náttúruna sjálfa og eiga sér þann tilgang að endurmeta forgangsröðun, markmið og eigin stöðu í stóru samhengi. Við göngum Jakobsveginn, förum í óbyggðaferðir ofl. í sama tilgangi.

En við þurfum ekki að vera í fantaformi, hlaupa á fjöll eða hjóla til Dalvíkur til að fá fram þessi jákvæðu slakandi áhrif. Útiveran ein og sér er nægjanleg. Rannsóknir sýna að jákvæð tilfinningaleg og vitræn áhrif fást með nálægum grænum svæðum s.s. görðum en ekki einungis ósnortinni náttúru. Jafnvel það að sjá náttúruna út um glugga getur hjálpað til. Græn planta í sjúkrastofu hefur sýnt sig að hafa jákvæð áhrif á andlega líðan sjúklinga. Hver hefur ekki setið á þúfu í berjamó og fundið þessi jákvæðu áhrif bara við það að sitja og njóta útiverunnar?

Græn svæði hafa ekki einungis áhrif á streitu og andlega þreytu í augnablikinu en virðast yfir lengri tíma byggja upp aukið þol gegn áhrifum streituvalda í lífinu s.s sorg og meiri háttar áföllum s.s. að greinast með krabbamein. Sænskar rannsóknir sýna að dagleg umgengni við náttúruna bætir geðheilsu og athygli þegar bregðast þarf við slíkum áföllum. Að njóta lífsins á grænum svæðum eykur hamingju, styður við íhugun, hjálpar til að bregðast við áföllum og verndar gegn streituáhrifum. Þegar ekki er hægt að fara út fyrir bæjar- eða borgarmörkin er nauðsynlegt að hafa aðgengi að almenningsgarði eða grænum svæðum. Því fleiri slíka garða sem hægt er að mynda á auðum svæðum borga, því minni streita íbúanna. Því er mjög mikilvægt að vernda græn svæði.

Tré og sérstaklega sígræn tré, virðast hafa sín eigin sérstöku áhrif á streitu og heilsufar og hefur það verið rannsakað heilmikið líka. Að baða sig í skógi heitir á japönsku „Shinrin-yoku” og á rætur sínar að rekja til þess að borgarbúar í hinu þéttbýla Japan fundu vaxandi þörf til að leita kyrrðar og slökunar í skógum landsins. Skógarbað snýst um að ganga hægt um skóglendi og taka inn umhverfið með allri skynjun og að njóta þess sem það gefur.

Fyrirbærið hefur verið rannsakað mikið og hafa niðurstöður verið mjög samhljóma um jákvæð áhrif. Heilsubótin sem felst í því að vera innan um tré virðist að mestu snúast um tvennt sem hefur bein áhrif á líkamlega líðan. Hærra magn súrefnis í andrúmslofti skógarins, miðað við borgarloftið og svo návist efna sem kallast phytoncides, náttúrulegar olíur sem eru hluti af varnarkerfi trjáa gegn sýklum, skordýrum og sveppum. Návist við þessi efni getur haft mælanleg áhrif á menn. Um er að ræða áhrif sem draga úr streituviðbrögðum s.s. að bæði blóðþrýstingur og hjartsláttur lækka. Sígræn tré s.s. fura, framleiða mest af phytoncidum þannig að þar ættu mestu áhrifin að finnast.

Þetta voru þannig hinar hörðu staðreyndir og vísindalegu niðurstöður sem sanna okkur að það að vera úti í náttúrunni og njóta þess sem hún hefur upp á að bjóða lækkar þau neikvæðu streituáhrif sem of mikið álag hefur í för með sér.

En hvað með dulúðina? Hvaða segja trúarbrögðin, tilfinningarnar, ljóðin, sögurnar myrkrið og ljósið í lífi okkar. Jú vísindin gera kannski ekki annað en setja stimpilinn sinn á það sem mannkynið hefur alltaf vitað um náttúruna.Við höfum t.d. öll farið í skógarbað, við höfum bara kannski ekki kallað það því nafni.

Við höfum áreiðanlega gengið í skógi eða innan um trjágróður og notað þar öll skilningarvit. Hlustað, lyktað, snert og horft á náttúruna. Andað að okkur ilmi skógarins og notað hann til að vekja gleði og frið.

Það þarf ekki að flýta sér í skóginum því að að skógurinn flýtir sér aldrei. Tré vaxa hægt og þau hafa nógan tíma. Það gildir reyndar um alla útivist, það er allt í lagi að ganga stundum rösklega en það er líka mikilvægt að gefa sér tíma til að njóta þess að upplifa það sem náttúran er að miðla til okkar.

Það má gera gera núvitundaræfingar, taka hlé til að teygja eða gera öndunaræfingar.Taka með sér nesti og svo má yrkja ljóð, skoða plöntur og fugla, ýmist einn eða með öðrum.

Lærðu að meta hljóðin í skóginum, þau róa og lækna. Þytur í trjám og laufi, lækjarniður, fuglasöngur. Stundum bara þögnin ein. Það þarf ekki að gera neitt nema sitja og hlusta á þögnina. Að tengjast náttúrunni minnir okkur á að við erum hluti af stærri heild og allsstaðar í kringum okkur er eitthvað sem andar og lifir.

Sá sem dvelur úti í náttúrunni lærir af árstíðunum að lífið er hringrás og jafnvel þegar stórhríðin geisar úti og lauftrén hafa fellt blöðin sín, vitum við að það mun vora á ný og lífið mun kvikna. Alveg eins og við vitum innst inni þegar lífið færir okkur erfiðleika að þeim mun ljúka. Tré sem sveigist í veðrum og vindum stendur samt traust. Þau þurfa, eins og við, að næra ræturnar sínar, styrkja stofninn og teygja sig upp í ljósið.

Náttúran minnir okkur á það sem er okkur æðra og meira, bæði í okkur sjálfum og lífinu. Náttúran er í senn bæði stöðug og óvænt. Hún kennir okkur hversu fátt við vitum og hversu margt okkur er ekki ætlað að vita. Náttúran getur kennt okkur að við þurfum ekki að skilja allt í kringum okkur, stundum skiptir miklu máli bara að kunna að meðtaka og upplifa. Takist okkur þetta þá erum við líka miklu sterkari í baráttunni við streituna, hraðann og álagið sem herjar á okkur öll.

Ætlað sem fyrirlestur í Glerárkirkju þann 13.febrúar 2020. Vegna veikinda sendi ég ykkur þessar hugleiðingar héðan af Sjúkrahúsinu á Akureyri og með þeim bestu kveðjur.

Hið almáttuga alnet hefur undanfarna daga verið iðið við að minna mig á að langt sé um liðið frá því að ég hafi skrifað pistil og hvort mér sé ekki farið að liggja eitthvað á hjarta. Maðurinn minn og margir fleiri geta vitnað um það að mér liggur yfirleitt alltaf eitthvað á hjarta en þó gerist það að mér finnast hugsanir mínar ekki eiga erindi út fyrir höfuðið á sjálfri mér. Oftast þó þegar þær hugsanir eru dapurlegar og fullar af skammdegi. Þannig hefur líðanin verið undanfarna daga og jafnvel þó að styttist hratt í hátíð ljóss og friðar. Eða kannski einmitt þess vegna.

Ég er viðkvæm fyrir desembermyrkrinu og helst þá því huglæga. Myrkrinu sem fylgir óveðri, hríðarbyljum og stuttum degi er hægt að verjast en myrkrinu sem fylgir því að ungt fólk týni lífi er erfiðara að bægja frá. Ekki síður er lítinn frið að finna fyrir myrkrinu sem grimmd, forheimskun og kúgun orsaka. Stundum verður svo dimmt í mannheimum að meira að segja minning um ljós og líf dofnar. Og jólin sem eiga að lýsa upp vetrarmyrkrið eru orðin svo undirlögð af græðgi og neysluáherslum að boðskapurinn fýkur líka út í myrkrið með norðanvindinum.

Fjölmiðlar og netmiðlar keppast við að gera allar vörur að jólavörum, jólin eiga heima í flestum verslunum og byrja í fjölmörgum líka. Í auglýsingum er boðskapur jólanna gerður fyndinn, afkáralegur eða menn reyna að setja upp helgisvip og selja út á hann. Við erum með grátstafinn í kverkunum að reyna að telja okkur trú um að við þurfum ekki að þrífa út í hornin og að Gunna frænka móðgist ekki þótt hún fái bara heimalagaða bláberjasultu í jólagjöf en erum samt kyrfilega miður okkar yfir því að vera ekki með fullkomnu jólin á hreinu. Þessi sem kosta augun úr og skilja lítið eftir sig nema jólapappír og glimmer í rifunum á parketinu. Væntingarnar smjúga inn í hjörtun sem eru opin og viðkvæm í myrkrinu og við getum ekki alveg brynjað okkur fyrir röddunum í útvarpinu og snappsögunum af því hvernig jólin eiga að vera.

Það eru helst sakleysingjar sem geta kennt okkur eitthvað um frið og birtu þessa dagana. Ég var að hugsa um það í daglegri gönguferð með hundinn minn, hversu mikið við getum lært af dýrum og börnum. Voffaskottið hefur engar sérstakar væntingar til daganna, honum dugar að fá að borða og að eiga hlýjan stað að kúra á. Hann óttast það eitt í lífinu að vera aðskilinn frá okkur fjölskyldunni sinni og að okkur líði illa því þá líður honum illa. Hann hlustar ekki á útvarpið nema á fallega tónlist og hann horfir ekki á sjónvarpið nema ef það eru þættir um dýr. Hann elskar að leika sér, hann elskar að vera úti jafnt í sólskini og stórhríð og hann elskar að vera umkringdur af þeim sem hann elskar. Jú vissulega má rökstyðja það að hann sé svona af því að hann sé ekki nógu greindur til að vera öðruvísi en kannski er hann bara miklu greindari en við, Í öllu falli veit hann betur hvað það er sem skiptir mestu máli í lífinu. Og hann kann að vera í andránni (núinu).

Um þessi jól ætla ég að reyna að taka hundinn minn til fyrirmyndar og láta ekki myrkrið gleypa mig. Ég ætla að vera í andránni, njóta þess að borða, hvíla mig mikið, fara út að leika, vera með fjölskyldunni, horfa á þætti með dýrum og hlusta á fallega tónlist. Aðrar væntingar og pælingar verða látnar bíða síns tíma og þeir sem vilja efnast á vetrarkvíðanum mínum, geta farið í rass og rófu.

Gleðileg jól.

Þegar ég var lítil stelpa þá fann ég lúið og marglesið eintak af Svörtum fjöðrum Davíðs Stefánssonar sem var fyrsta bók skáldsins unga, gefin út 1919 og fékk eins og flestir þekkja, gríðarlega góðar móttökur. Ég sjálf, varla meira en tólf ára gömul, heillaðist gjörsamlega og las þessa litlu bók aftur og aftur.

Mér fundust þessi ljóð heillandi og einhvernvegin svo nálægt mér. Mér fannst ég raunverulega getað lifað mig inn í þau eins og skáldsögu, upplifað tilfinningarnar, séð landslagið og fundið ilminn. Eina ljóðið sem ég ekki gat tengt við og fannst eiginlega arfavitlaust að það skyldi vera haft með öllum dásamlegu ljóðunum var „Abba labba lá”. Ég botnaði ekkert í því hvað Davíð var að fara þar og margir hafa reyndar síðan fundið mismunandi boðskap í ljóðinu því.

Síðan hef ég þó verið mikill aðdáandi Davíðs og flest af hans kveðskap finnst mér vera merkilegt og magnað. Því skil ég vel hvernig æska landsins brást við þessari fyrstu bók hans, það virðist hafa verið álíka bylting og ef Bítlarnir frá Liverpool hefðu birst í Austurstræti fyrst allra staða.

Fyrir mörgum árum síðan vann ég einn vetur á deild fyrir heilabilaða, aldraða einstaklinga á hjúkrunarheimili í Reykjavík. Ég fékk þar frábært tækifæri til að vinna skemmtilega þróunarvinnu í því að finna hæfilegar tómstundir fyrir íbúa deildarinnar. Ég starfaði með frábærum þroskaþjálfa og við höfðum báðar mikinn áhuga á að finna tómstundir sem sýndu íbúunum virðingu sem fullorðnum einstaklingum en væru að veita ánægju þrátt fyrir skerta vitsmunalega færni. Við brölluðum ýmislegt þennan vetur, lærðum öll ýmislegt og skemmtum okkur trúi ég öll vel. Við prófuðum nýjar matartegundir, horfðum á dans og söngvamyndir, sungum og spiluðum, stofnuðum jazzklúbb og ekki hvað síst, stofnuðum ljóðaklúbb. Ekki höfðu allir trú á okkur og ljóðaklúbburinn var af mörgum talinn vonlaus. Hvernig átti fólk sem mundi ekki eftir sínum nánustu að geta hlustað á eða farið með ljóð?

Ljóðaklúbburinn var þó árangursríkur, fólk naut þess að hlusta og sérstaklega ef ljóðin voru kunnugleg og höfðu hrynjandi og rím.

Svo kom að Davíðs þætti Stefánssonar. Skemmst er frá því að segja að þá fór hópurinn og sérstaklega konurnar á flug. Þær lyftust í sætunum,, brostu allan hringinn og það kom ljómi í augun. Sumar fóru auðveldlega með kvæðin hans, sérstaklega þau úr Svörtum fjöðrum og jafnvel þótt þær væru eiginlega hættar að tala annars. Ein þessara kvenna hafði unnið í bókabúð í Reykjavík þegar bókin kom út og hún hafði meira að segja hitt skáldið. Hún varð dreymin þegar hún sagði frá þeim fundi og greinilegt að það lifði í minningunni sem eitthvað stórkostlegt.

Á komandi ljóðaklúbbsfundum þýddi lítið að fjalla um önnur skáld en Davíð þannig að við gáfumst bara upp og héldum áfram að rifja upp ljóðin hans, lesa þau og syngja, og við heyrðum söguna af því þegar Davíð kom í bókabúðina í Reykjavík í nokkur skipti í viðbót.

Það var göldrótt að upplifa tilfinningar þessar kynslóðar til skáldsins og upplifun fyrir mig og aðra sem urðu vitni að því . Og nú eru liðin hundrað ár frá fyrstu útgáfu Svartra fjaðra og við erum enn að minnast snilldarinnar. Ég skora á rappara landsins að búa til nýja vakningu með ljóðunum hans Davíðs á meðal ungra dagsins í dag og rappa ljóðin hans, þau eru áreiðanlega frábærlega til þess fallin.

Svo treysti ég því að einhver setji Svartar fjaðrir í mín heyrnartól í ellinni takk.